Profesor Michał Masternak – badacz z Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu i Uniwersytetu Centralnej Florydy – od trzech lat tworzy zaplecze medycyny kosmicznej dla tzw. nowej ery lotów prywatnych. Jego zespół odpowiada za coś, co można nazwać „próbką krwi XXI wieku”: standaryzowany protokół GENESTAR, dzięki któremu każda kropla krwi czy śliny astronauty staje się bezcennym źródłem danych.
Po co naukowcom krew z orbity?
Od kiedy firmy takie jak Axiom Space i SpaceX wynoszą w kosmos nie tylko zawodowych astronautów, lecz także naukowców‑ochotników, otworzyła się szansa na systematyczne, wielokrotne pobieranie materiału biologicznego. To klucz do odpowiedzi na pytanie: jak długotrwały pobyt w mikrograwitacji wpływa na nasze geny, układ odpornościowy i metabolizm?
Problem w tym, że próbki zbierane w warunkach stacji kosmicznej muszą wytrzymać transport na Ziemię, zachować wysoką jakość DNA i RNA, a przy tym spełniać rygorystyczne normy bioetyczne. Tu właśnie wchodzi w grę GENESTAR – procedura, którą Masternak współtworzył razem z Translational Research Institute for Space Health (TRISH) i Baylor College of Medicine.
GENESTAR w praktyce
Manual określa krok po kroku:
- Jak pobrać krew, ślinę, mocz czy próbkę skóry tak, aby nawet mikrowstrząsy rakiety nie zaburzyły późniejszych analiz.
- Jak je zamrozić i zbankować – korzystając z Laboratory Information Management System (LIMS), który śledzi los każdej próbki od pobrania po sekwencjonowanie.
- Jak uzyskać zgodę uczestnika i umożliwić mu wgląd w jego własne, klinicznie zinterpretowane dane genomowe (raport CLIA-WGS).
Pierwszy duży test procedura przeszła podczas misji Axiom‑2: zebrano 339 próbek w dwóch ośrodkach, a 98 proc. próbek krwi i 92 proc. próbek innych tkanek spełniło wszystkie kryteria jakości do badań typu omics (genomiki, transkryptomiki czy metabolomiki). To dowód, że nawet komercyjny lot, trwający zaledwie kilkanaście dni, może dostarczyć materiału naukowo porównywalnego z tym, co NASA zbierała latami.
👉Czytaj też: Polak w kosmosie, a w Poznaniu – kosmiczne badania
Od AX‑1 do AX‑4 – i dalej
Laboratorium prof. Masternaka analizowało już próbki z misji AX‑1, AX‑2, AX‑3, Polaris Dawn, FRAM 2, a teraz pobrane i przygotowywane są próbki z misji AX‑4, w której na orbitę poleciał Polak – Sławosz Uznański‑Wiśniewski. To dla polskiej nauki podwójna korzyść: mamy przedstawiciela w załodze i w zespole badawczym, który będzie katalogował każdą zmianę w jego organizmie.
Co nam to da tu, na Ziemi?
Badania te nie są ciekawostką wyłącznie dla przyszłych kolonizatorów Marsa. Genetyczne i metaboliczne „odciski palców” mikrograwitacji mogą podpowiedzieć, jak leczyć osteoporozę, sarkopenię czy osłabienie układu odpornościowego u osób starszych. – Kosmos działa jak przyspieszona kapsuła czasu. W kilka tygodni widzimy procesy, które na Ziemi zajmują lata – tłumaczy profesor.
Polska w elicie medycyny kosmicznej
Choć centrum projektu mieści się w Houston, know‑how powstaje również w Poznaniu. Dzięki pracy prof. Masternaka Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego dołącza do wąskiego grona ośrodków zdolnych do przetwarzania kosmicznego „big data”. A gdy za kilka lat prywatne stacje orbitalne staną się normą, to właśnie wypracowane dziś standardy – GENESTAR i jego przyszłe aktualizacje – zapewnią, że to, co dzieje się 400 km nad nami, przełoży się na zdrowie ludzi tu, na Ziemi.
Źródło
- Krishnavajhala, A., Gingras, MC., Urquieta, E. et al. The GENESTAR manual for biospecimen collection biobanking and omics data generation from commercial space missions. npj Microgravity 11, 16 (2025). https://doi.org/10.1038/s41526-025-00472-1
Kontakt: prof. Michał Masternak, Katedry i Kliniki Chirurgii Głowy, Szyi i Onkologii Laryngologicznej UMP, mmasternak[at]ump.edu.pl
Zezwalamy na bezpłatny przedruk artykułów ze strony pod wyłącznym warunkiem podania źródła artykułu. Prosimy o podanie następującego źródła: Nauka i Zdrowie UMP – onauce.ump.edu.pl
Prezentowane treści mają charakter wyłącznie informacyjny oraz edukacyjny i nie powinny być interpretowane jako porady medyczne służące do diagnozowania lub leczenia.
