Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia z 2022 r., mimo postępu technologicznego XXI w., wysiłków lekarzy dentystów oraz strategii zdrowia publicznego, choroba próchnicowa stanowi najbardziej rozpowszechnioną chorobę niezakaźną i główny problem zdrowotny w skali globalnej. Mówiąc prościej, konsekwencje próchnicy zębów są wielowymiarowe – zaczynają się od bólu w obrębie jamy ustnej, przedwczesnej utraty zębów mlecznych i stałych, utrudnionego przyjmowania pokarmów, wad zgryzu, wad wymowy, a kończą na obniżeniu jakości życia, zarówno pod względem zdrowia somatycznego, jak i psychicznego.
Podstawową metodą zapobiegania próchnicy jest usuwanie płytki nazębnej poprzez regularne, przynajmniej dwukrotne w ciągu dnia, szczotkowanie zębów pastą zawierającą aktywne związki chemiczne, które wchodzą w interakcję ze szkliwem. W XX w. stomatologia wdrożyła związki na bazie fluoru, jednak aktualne badania wskazują na rosnącą ekspozycję na ten pierwiastek w środowisku życia współczesnego człowieka, co może przyczyniać się do nieprzewidywalnych konsekwencji przewlekłego zatrucia organizmu w różnych grupach wiekowych.
Ponadto wskazuje się na ograniczoną skuteczność fluorków w remineralizacji szkliwa – ich działanie obejmuje jedynie powierzchowną warstwę zmiany próchnicowej, polega na blokowaniu porów szkliwa i utrudnianiu wnikania jonów w głąb, do korpusu zmiany, gdzie demineralizacja jest największa. Wymienione czynniki uzasadniają poszukiwanie innych cząsteczek, które mogą zapewnić skuteczniejsze działanie niż związki fluoru. Potrzebne są bardziej aktywne substancje, które mogą zapewniać głębszą remineralizację zmian próchnicowych, bez ograniczeń dawki, bez niestabilności i bez ryzyka toksyczności.
Zainteresowanie naukowców pod koniec XX w. ukierunkowało się na poszukiwanie bezpieczniejszych niż fluor molekuł wapniowo-fosforanowych, mogących uzupełniać strukturę zębów lub nawet naśladować kryształy naturalnego szkliwa. W nowoczesnej stomatologii biozgodność i biomimetyka są priorytetami. Przykładem biomimetycznego składnika aktywnego jest hydroksyapatyt, syntetyczny minerał fosforanu wapnia, odkryty przez japońskich naukowców pod koniec XX w.
Postęp w metodologii badań laboratoryjnych wymaga ciągłej weryfikacji w badaniach klinicznych. Stąd w latach 2018–2023 w Klinice Stomatologii Zintegrowanej UMP udało się przeprowadzić dwa długoterminowe, randomizowane, wieloośrodkowe projekty kliniczne – jeden obejmujący dzieci poniżej 6. roku życia z grupy ryzyka próchnicy zębów mlecznych, a drugi – dorosłych o niskim ryzyku próchnicy. Analiza danych klinicznych wykazała równoważność pasty do zębów z hydroksyapatytem w stosunku do pasty z fluorkiem sodu / aminofluorkiem, potwierdzając jej skuteczność w zapobieganiu próchnicy w okresie 18 miesięcy obserwacji.
Badania były poparte podwójnym systemem oceny tkanek, kontrolą wizualno-dotykową oraz wykorzystaniem urządzeń do oceny mineralizacji szkliwa, takich jak system transiluminacji laserowej światłem podczerwonym, umożliwiający diagnozowanie początkowych zmian próchnicowych. Dodatkowo, wyniki badań klinicznych zostały potwierdzone w najnowszej metaanalizie poświęconej klinicznym dowodom skuteczności przeciwpróchnicowej hydroksyapatytu w pastach do zębów, opublikowanej w renomowanym czasopiśmie stomatologicznym Journal of Dentistry.
Realizowane projekty przyczyniły się do zwiększenia świadomości i promowania korzystnych zachowań zdrowotnych poprzez utrwalanie prawidłowych nawyków higienicznych jamy ustnej wśród dzieci i dorosłych. Oba projekty były szeroko komentowane w prasie popularnonaukowej i branżowej na całym świecie. Publikacja badań oraz ich medialny odzew przyczyniły się do upowszechnienia wiedzy i zbudowania zaufania w środowisku stomatologicznym. Dowodem tego jest uzyskanie przez pasty z hydroksyapatytem oficjalnej rekomendacji Kanadyjskiego Towarzystwa Stomatologicznego, co może przełożyć się na redukcję kosztów ekonomicznych i społecznych związanych z próchnicą.
W badaniach klinicznych kluczowe znaczenie ma praca zespołowa, umiejętność pokonywania trudności organizacyjnych i konsekwentna realizacja założonego harmonogramu. Podczas drugiego projektu niespodziewanym wyzwaniem okazała się pandemia COVID-19 i związane z nią lockdowny. W kontekście wieloletniego programu badawczego była to sytuacja nieprzewidywalna, wymagająca od zespołu elastyczności i wydłużenia czasu wizyt pacjentów.
Największym sukcesem projektów klinicznych jest zdobycie twardych dowodów naukowych – niezależnie od ich wydźwięku, zawsze są one warte publikacji i popularyzacji w mediach. W XXI w. technologia nie tylko wspiera diagnostykę i analizę danych, ale także ułatwia popularyzację badań oraz komunikację w ramach wieloośrodkowych zespołów badawczych.
Źródła
- Paszynska E, Pawinska M, Gawriolek M, Kaminska I, Otulakowska-Skrzynska J, Marczuk-Kolada G, Rzatowski S, Sokolowska K, Olszewska A, Schlagenhauf U, May TW, Amaechi BT, Luczaj-Cepowicz E. 2021. Impact of a toothpaste with microcrystalline hydroxyapatite on the occurrence of early childhood caries: a 1-year randomized clinical trial. Scientific Reports 29:2650. https://doi.org/10.1038/s41598-021-81112-y
- Paszynska E, Pawinska M, Enax J, Meyer F, Schulze Zur Wiesche E, May TW, Amaechi BT, Limeback H, Hernik A, Otulakowska-Skrzynska J, Krahel A, Kaminska I, Lapinska-Antonczuk J, Stokowska E, Gawriolek M. 2023. Caries-preventing effect of a hydroxyapatite-toothpaste in adults: a 18-month double-blinded randomized clinical trial. Frontiers in Public Health 11:1199728. https://doi.org/10.3389/fpubh.2023.1199728
- Pawinska M, Paszynska E, Amaechi BT, Meyer F, Enax J, Limeback H. 2024. Clinical evidence of caries prevention by hydroxyapatite: An updated systematic review and meta-analysis. Journal of Dentistry 151: 105429. https://doi.org/10.1016/j.jdent.2024.105429
Kontakt: Prof. Elżbieta Paszyńska, Klinika Stomatologii Zintegrowanej UMP; paszynska[at]ump.edu.pl
Zezwalamy na bezpłatny przedruk artykułów ze strony pod wyłącznym warunkiem podania źródła artykułu. Prosimy o podanie następującego źródła: Nauka i Zdrowie – onauce.ump.edu.pl
Prezentowane treści mają charakter wyłącznie informacyjny oraz edukacyjny i nie powinny być interpretowane jako porady medyczne służące do diagnozowania lub leczenia.
