Ból przewlekły dotyczy milionów ludzi – ale nie musi być „normalnością”
Ból, a zwłaszcza ból przewlekły, to jedno z najczęstszych i najbardziej złożonych wyzwań zdrowotnych współczesnej medycyny. Według badań nawet co drugi senior doświadcza długotrwałego bólu, który utrudnia codzienne funkcjonowanie, obniża jakość życia i może prowadzić do izolacji, depresji, a nawet pogorszenia sprawności umysłowej. Co gorsza, wokół bólu – szczególnie w populacji osób starszych – narosło wiele szkodliwych mitów. Obalamy najważniejsze z nich.
MIT 1: „Ból to naturalna część starości – trzeba się z nim pogodzić.”
✅ FAKT: Ból nie powinien być uznawany za „cenę starzenia się”.
Choć starzenie się może wiązać się ze wzrostem ryzyka różnych schorzeń (np. choroby zwyrodnieniowej stawów, osteoporozy czy neuropatii), to sam ból nie jest „normalny” ani nieunikniony. Takie myślenie prowadzi często do bagatelizowania objawów, opóźnienia diagnozy i niepodejmowania leczenia.
Badania wskazują, że nieleczony ból przewlekły może przyczyniać się do osłabienia odporności, spadku apetytu, bezsenności i depresji, co w starszym wieku bywa szczególnie niebezpieczne.
👨⚕️ Współczesna medycyna dysponuje wieloma sposobami leczenia bólu – farmakologicznymi i niefarmakologicznymi – i każdy pacjent, niezależnie od wieku, ma prawo do ulgi w cierpieniu.
📚 Źródło: American Geriatrics Society (2020). Guideline for the Management of Persistent Pain in Older Persons.
MIT 2: „Jeśli nic nie widać na zdjęciu czy rezonansie, to ból jest wymyślony.”
✅ FAKT: Nie każdy ból można „zobaczyć” na badaniach obrazowych – ale to nie znaczy, że go nie ma.
To jeden z najniebezpieczniejszych mitów, który często prowadzi do unieważniania doświadczeń pacjentów. Nowoczesna nauka wyodrębnia kilka rodzajów bólu – nie tylko ten wynikający z urazu czy stanu zapalnego (ból nocyceptywny), ale także ból neuropatyczny (wynikający z uszkodzenia nerwów) i nocyplastyczny (gdy układ nerwowy sam generuje doznania bólowe mimo braku uszkodzeń).
🎯 Przewlekły ból może być skutkiem zmian w mózgu i rdzeniu kręgowym – „uczenia się” bólu – i wymaga leczenia wieloaspektowego: farmakoterapii, rehabilitacji, psychoterapii, a często także edukacji pacjenta.
📚 Źródło: International Association for the Study of Pain (IASP), 2021. Classification of Chronic Pain.
MIT 3: „Silne leki przeciwbólowe są zbyt ryzykowne dla seniorów.”
✅ FAKT: Zastosowane odpowiednio – mogą znacząco poprawić jakość życia.
To prawda, że osoby starsze są bardziej wrażliwe na działanie leków – ich organizmy wolniej je metabolizują, są bardziej podatne na działania niepożądane i częściej przyjmują inne leki, co zwiększa ryzyko interakcji. Jednak to nie oznacza, że trzeba rezygnować z leczenia bólu!
🔍 Istnieją bezpieczne schematy terapii dla seniorów – obejmujące leki z grupy paracetamolu, niektóre NLPZ, leki przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne (stosowane w bólu neuropatycznym), a w niektórych przypadkach także opioidy w małych dawkach i pod ścisłą kontrolą.
🛡️ Niepodejmowanie leczenia może prowadzić do ograniczenia mobilności, upadków, pogorszenia pamięci i depresji. Dobrze prowadzona terapia zmniejsza te ryzyka.
📚 Źródło: Pergolizzi, J. V. et al. (2018). The management of chronic pain in older persons. Pain Practice, 18(4), 446–458.
MIT 4: „Jak zacznę brać leki przeciwbólowe, to się uzależnię.”
✅ FAKT: U osób starszych ryzyko uzależnienia jest bardzo niskie – za to korzyści mogą być ogromne.
Strach przed uzależnieniem od opioidów sprawia, że wiele osób nie zgłasza bólu lub rezygnuje z leczenia. Tymczasem badania pokazują, że przy odpowiednim doborze dawki i kontroli lekarskiej zjawisko uzależnienia u seniorów jest rzadkością.
🧠 Co więcej, przewlekły ból prowadzi do tzw. „centralnej sensytyzacji” – układ nerwowy staje się nadwrażliwy. Zbyt długie „zaciskanie zębów” powoduje, że leczenie jest potem trudniejsze. Dlatego wcześniejsze włączenie leczenia daje lepsze efekty i zmniejsza konieczność sięgania po silne leki.
📚 Źródło: World Health Organization (2018). Guidelines for the Pharmacological and Radiotherapeutic Management of Cancer Pain in Adults and Adolescents.
MIT 5: „Ból to tylko problem ciała.”
✅ FAKT: Ból dotyka nie tylko ciała, ale też psychiki, emocji i relacji społecznych.
Przewlekły ból zaburza sen, pogarsza nastrój, obniża zdolności poznawcze, a także prowadzi do unikania kontaktów społecznych. U seniorów, którzy często żyją samotnie lub z ograniczonym wsparciem, te skutki są szczególnie dotkliwe.
🤝 Skuteczne leczenie bólu musi uwzględniać nie tylko leki, ale też:
- psychoterapię poznawczo-behawioralną,
- wsparcie społeczne,
- techniki relaksacyjne,
- aktywność fizyczną i rehabilitację.
📚 Źródło: Eccleston, C. et al. (2020). Psychological therapies for the management of chronic pain in older adults. Cochrane Database of Systematic Reviews.
MIT 6: „Jak ból z czasem ustępuje, to znaczy, że wszystko wraca do normy.”
✅ FAKT: Spadek odczuwania bólu nie zawsze oznacza poprawę – zwłaszcza u osób starszych.
Badania wskazują, że z wiekiem zmienia się percepcja bólu – u części seniorów obniża się zdolność odczuwania bólu ostrzegawczego. Może to prowadzić do opóźnionego rozpoznania np. zawału serca, zapalenia płuc, a także rozwoju poważnych chorób bez wyraźnych objawów.
📌 W praktyce oznacza to, że brak bólu nie jest równoznaczny z brakiem choroby – dlatego regularna kontrola zdrowia i profilaktyka są nieodzowne.
📚 Źródło: Lautenbacher, S., & Peters, J.H. (2002). Pain perception in aging. Experimental Gerontology, 37(12), 1287–1294.
🟢 Podsumowanie: ból to sygnał, nie wyrok
Nieprawdziwe przekonania na temat bólu mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych – szczególnie w populacji osób starszych. Zamiast „zaciskać zęby”, warto zgłosić się do specjalistów – lekarzy, fizjoterapeutów, psychologów – którzy pomogą dobrać indywidualne i bezpieczne formy terapii.
Każdy pacjent zasługuje na życie bez niepotrzebnego bólu. Nawet jeśli jest on częścią choroby przewlekłej, to można go skutecznie kontrolować – a czasem całkowicie wyeliminować.
Opracowanie: dr n.med. Małgorzata Reysner, Katedra i Klinika Medycyny Paliatywnej, Ortopedyczno-Rehabilitacyjny Szpital Kliniczny im. W. Degi w Poznaniu Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Zezwalamy na bezpłatny przedruk artykułów ze strony pod wyłącznym warunkiem podania źródła artykułu. Prosimy o podanie następującego źródła: Nauka i Zdrowie – onauce.ump.edu.pl
Prezentowane treści mają charakter wyłącznie informacyjny oraz edukacyjny i nie powinny być interpretowane jako porady medyczne służące do diagnozowania lub leczenia.
